Κυριακή 25 Ιουνίου 2017

Η ΧΟΥΝΤΑ ΣΤΟ ΡΟΥ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

του Νίκου Κουτρέτση *

Με αφορμή τις δηλώσεις του καθηγητή κου Καλύβα, θα ‘θελα να μοιραστώ κάποιες σκέψεις σχετικά με την κληρονομιά που μας άφησε η χούντα. Κατ’ αρχάς θέλω να δηλώσω ότι πιστεύω πως «δικαιούμαι δια να ομιλώ», όπως θα ‘λεγε κι ο μακαρίτης ο Κουτσόγιωργας, γιατί όλη εκείνη την περίοδο την έζησα πολύ ζωντανά, δεν ήμουν απασχολημένος αποκλειστικά με τα διαβάσματά μου, όπως ο κηρός  Χριστόδουλος. Αλλά δεν θα προσεγγίσω βιωματικά το θέμα, η ζωή η δικιά μου και οι ζωές των άλλων αφορούν άλλο αφήγημα.
Από ιστορική λοιπόν άποψη, θεωρώ την χούντα ένα αναχρονιστικό και οπισθοδρομικό κατασκεύασμα, κάτι σαν απόνερα του εμφυλίου και της πεποίθησης στρατόκαυλων ότι άξιζε πολύ περισσότερο σ’ αυτούς να κυβερνάνε την χώρα, απ’ ό,τι στους πολιτικούς. Η πρώτη όμως διαφωνία μου δεν είναι μόνο ότι ήταν πολύ ηλίθιοι για να κάνουν κάτι τέτοιο, αλλά και ότι, στον σημερινό κόσμο, απ’ όλα τα πολιτεύματα, μόνο η δημοκρατία δεν έχει αδιέξοδα. Ναι, αυτή η αστική δημοκρατία, με τους λαϊκισμούς της, τους πολιτικαντισμούς της, και τις πελατειακές της σχέσεις. Η δημοκρατία είναι το χειρότερο πολίτευμα, όπως έλεγε και ο Τσώρτσιλ, εξαιρουμένων όλων των άλλων. Και είχε απόλυτο δίκιο. Το απέδειξε και η τραγωδία της Κύπρου.
Δεν υπήρχε καμιά πολιτική δικαιολογία για το απριλιανό πραξικόπημα. Οι εντάσεις που υπήρχαν τότε στον πολιτικό κόσμο ήταν επικίνδυνες όχι αυτές καθ’ αυτές, αλλά γιατί θα προσέφεραν άλλοθι σε μια χούντα που ήταν γνωστό ότι προετοιμαζόταν και καραδοκούσε. Κίνδυνος ανατροπής του πολιτεύματος από την αριστερά ; Γελάνε και τα μανταλάκια. Η επιχειρησιακή αδυναμία της όποιας αριστεράς φάνηκε καθαρά όταν στάθηκε ανίκανη να οργανώσει ένα κίνημα αντίδρασης στην χούντα τις πρώτες μέρες, που ήταν και ευάλωτη. Τίποτε άξιο λόγου σχετικά δεν υπήρχε, παρά μόνο στο μυαλό και στην προπαγάνδα των στρατόκαυλων.
Και τι έργο έκανε η χούντα ; Εννοώ σε επίπεδο οικονομίας, κοινωνίας και πολιτισμού, δηλαδή στα θεμέλια της ύπαρξης μια χώρας. Αφήνω απέξω τα πιο γνωστά της «έργα», δηλαδή τις διώξεις, τις φυλακίσεις και τους βασανισμούς. Αυτά είπαμε ότι είναι μέρος άλλου αφηγήματος. Συνοπτικά λοιπόν :
(α) Στον τομέα της οικονομίας ακολούθησε τις παλιότερες και δοκιμασμένες συνταγές, που έφεραν την Ελλάδα σε μια τροχιά δεκατριών περίπου χρόνων συνεχούς ανάπτυξης. Δεν έκανε κάτι περισσότερο ή ιδιαίτερο. Και η άποψη ότι οι παροχές της κυβέρνησης Γεωργίου Παπανδρέου έβαζαν σε κίνδυνο την ανάπτυξη, πράγμα που διευθετήθηκε από τους συνταγματάρχες, θεωρώ ότι είναι εσφαλμένη. Παροχές έκανε κι η χούντα, και μάλιστα με σχετικά πρωτόγνωρο για την εποχή λαϊκίστικο τρόπο, όπως η διαγραφή αγροτικών χρεών (σαν «σεισάχθεια» προπαγανδίστηκε τότε).
(β) Στον τομέα τον κοινωνικό και τον πολιτιστικό, πιάσαμε πάτο. Η αποθέωση του μικροαστισμού και της αισθητικής του έβαλαν φρένο στην πολιτιστική άνθηση που είχε προηγηθεί. Κι ίσως όχι μόνο φρένο, αλλά και ταφόπλακα. Από τότε δεν έχουμε ξαναζήσει κάτι ισάξιο. Δεν ξέρω όμως αν φταίει το φρενάρισμα αυτό, ή η εποχή μας. Ο πολιτισμός δεν παράγεται πια με τον ίδιο τρόπο όπως άλλοτε.
Έχω δει και σχόλια ότι η εκδήλωση και επικράτηση του πραξικοπήματος είχε σαν (θετικό) αποτέλεσμα το ξεκαθάρισμα της δεξιάς : κάτω από την πίεση του διλήμματος «εσύ με ποιον είσαι;» διερράγει ο σφιχτός εναγκαλισμός των κοινοβουλευτικών με το παρακράτος, που τους πρόσφερε μέχρι τότε μηχανισμούς υποστήριξης και εκλογική πελατεία.  Ισχύει σε μεγάλο βαθμό. Πόσο θα άντεχε όμως αυτός ο αναχρονιστικός εμφυλιοπολεμικός εναγκαλισμός στο περιβάλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Κι ακόμα, πού χάνονταν κατά καιρούς το σημαντικό ποσοστό της ακροδεξιάς (7% στις εκλογές του 1977), αν όχι κρυπτόμενο στους κόλπους της ΝΔ, ώσπου να αποκτήσει την ευκαιρία επανεμφάνισής της μέσω της (αρχικά άσημης) Χρυσής Αυγής; Κι ακόμα παραπέρα, πόσο τονωτική υπήρξε για την επιβίωση της ακροδεξιάς η επτάχρονη ένεση εξουσίας από την χούντα, που διατηρεί ακόμα και σήμερα έναν αριθμό νοσταλγών;
Τέλος έρχομαι και στην περίφημη επίδρασή της στην ριζοσπαστικοποίηση και αριστερή στροφή μερίδας του λαού, και ιδιαίτερα της νεολαίας. Πράγματι υπήρξε, και ήταν φυσικό. Πόσο όμως βάσταξε, και πόσο καθόρισε; Προσωπικά είμαι επιφυλακτικός. Αντικειμενικά θεωρώ ότι δεν είχε προδιαγραφές επιβίωσης. Χρειάζεται αρκετή παράνοια για να συζητάς το εαν το αντάρτικο πόλης είναι πιο αποτελεσματικό από το αντάρτικο του βουνού, σε μια εποχή που οι “in” συζητήσεις περιστρέφονταν γύρω από το εαν οι διακοπές στη Μύκονο είναι πιο αποτελεσματικές για την κάλυψη των σεξουαλικών και υπαρξιακών σου αναγκών από τις διακοπές στην Σαντορίνη. Και προς την κατεύθυνση του ξεφουσκώματος συνέβαλε αποφασιστικά ο Ανδρέας και το ΠΑΣΟΚ γενικότερα. Ξεκινώντας από την ιδέα ενός «τρίτου δρόμου» για τον σοσιαλισμό έδωσε εύκολη διέξοδο σε όσους είχαν το μεν πνεύμα πρόθυμον, την δε σάρκα ασθενή. Ούτε που κατάλαβαν πώς περάσανε από τις επαναστατικές συζητήσεις και το «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο» στο να είναι αξιοσέβαστοι ευρωπαίοι πολίτες και στελέχη κοινοτικών οργανισμών. Και φυσικά, το ΝΑΤΟ, στη θέση του, νάτο.
Ολα αυτά πιστεύω ότι θα ακολουθούσαν μια παρόμοια ποιοτικά πορεία, είτε με τη χούντα, είτε χωρίς. Θεωρώ, με την ασφάλεια της οπτικής από την μεγάλη χρονικά απόσταση, ότι η χούντα δεν επηρέασε σημαντικά τον ρου της ελληνικής ιστορίας. Είναι σαν να πετάς ένα μεγάλο βράχο στο νερό. Κάνει αναταραχή, θόρυβο και κυματισμούς, αλλά όταν καταλαγιάσουν πιάνει την θέση του στο βυθό χωρίς να αλλάζει ουσιαστικά την μεγάλη εικόνα. Ας το έχουν αυτό υπ’ όψιν τους όσοι ονειρεύονται μεγάλα «πλατς».
* Ο Νίκος Κουτρέτσης είναι μέλος του Ποταμιού στο Μαρούσι