Η μέτρηση της αποδοτικότητας και της παραγωγικότητας των Μονάδων Υγείας μπορεί να γίνει με μεθόδους επιχειρησιακής έρευνας, γνωστές ως Data Envelopment Analysis (DEA). Δεν είναι του παρόντος να αναλυθούν τα κύρια χαρακτηριστικά των μεθόδων αυτών, απλά μπορεί να αναφερθεί ότι η DEA αποτελεί ένα πολύ ισχυρό εργαλείο όταν χρησιμοποιείται ορθά και κατά την διάρκεια των τελευταίων τριών δεκαετιών διάφορες μορφές και δείκτες DEA έχουν χρησιμοποιηθεί για την σχετική αξιολόγηση νοσοκομείων και υπηρεσιών υγείας.
Οι περισσότερες αποσκοπούν στην μέτρηση της παραγωγικότητας και της αποδοτικότητας καθώς και τη σχέση μεταξύ των μονάδων υγείας και του περιβάλλοντος τους. Ειδικότερα, αυτού του είδους οι αναλύσεις τείνουν να διερευνήσουν ζητήματα όπως : τη δομή της αγοράς και τις επιδόσεις της , τις περισσότερο αποδοτικές χρήσεις της τεχνολογίας, τις ανταγωνιστικές επιδόσεις, την εκτίμηση του ορθού μεγέθους ενός νοσοκομείου, τις επιπτώσεις των διαφόρων μέτρων πολιτικής και άλλα.
Είναι γεγονός όμως ότι οι περισσότερες μελέτες στην βιβλιογραφία έχουν εστιαστεί στην μέτρηση της τεχνικής αποδοτικότητας και ελάχιστες επικεντρώνονται στην κατανομή των πόρων, κάτι πιο δύσκολο στην εφαρμογή. Για να μπορεί να ληφθεί υπόψη η διαφορετική φύση και η ετερογένεια των νοσοκομείων π.χ., συνήθως η DEA εφαρμόζεται σε ομάδες παρόμοιων νοσοκομείων ή σε παρόμοια τμήματα διαφορετικών νοσοκομείων, ανάλογα με το είδος τους (πανεπιστημιακά, γενικά, στρατιωτικά κτλ), το μέγεθος τους (άνω των τετρακοσίων κλινών κτλ), ή την περιοχή δραστηριοποίησης (πχ νοσοκομεία της Αθήνας, της περιφέρειας κτλ).
Οι πιο συχνά χρησιμοποιούμενες εισροές σε ένα υπόδειγμα DEA είναι ο αριθμός του προσωπικού κάθε κατηγορίας (γιατροί , νοσηλευτές κ.α.), το κόστος της νοσηλείας (μισθοί , φάρμακα, αναλώσιμα κ.α.) και οι υποδομές που δεσμεύονται (π.χ. κρεβάτια). Οι πιο συχνά χρησιμοποιούμενες εκροές είναι ο αριθμός των ασθενών που αντιμετωπίστηκαν, ο αριθμός των ημερών νοσηλείας και ο αριθμός των εισαγωγών. Αυτά τα στοιχεία, σε πολλές περιπτώσεις προσδιορίζονται αναλυτικότερα ανάλογα με το είδος της παροχής (εδνο-νοσοκομειακή vs εξωτερικά ιατρεία), τα χαρακτηριστικά των ασθενών (ηλικία, φύλο, φυλή) και την κλινική ή το ιατρείο ή την ειδικότητα που αφορούσε η υπηρεσία.
Εφαρμογή της Data Envelopment Analysis στην ελληνική πραγματικότητα, έχει πραγματοποιηθεί πριν μερικά χρόνια με αξιοσημείωτα αποτελέσματα, τα οποία βεβαίως (ως είθισται) δεν χρησιμοποιήθηκαν, ούτε λήφθηκαν υπ’ όψιν για λήψη πολιτικών αποφάσεων. Η ανάλυση χρησιμοποιήθηκε για να αξιολογηθούν οι υγειονομικές μονάδες όλης της χώρας (Νοσοκομεία, Κέντρα Υγείας, Πανεπιστημιακά, Ογκολογικά κ.α. ), στο σύνολο τους. Ωστόσο οι μονάδες αυτές περιελάμβαναν νοσηλευτικά ιδρύματα με τελείως διαφορετικές τεχνολογίες παραγωγής. Στα πλαίσια αυτά, για να υπάρξει ομοιογένεια και ορθές συγκρίσεις, τα νοσοκομεία χωρίστηκαν σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες ανάλογα με το μέγεθος και τον ρόλο τους, που διαμορφώθηκαν ως εξής:
1) Μεγάλα νοσοκομεία: περιλήφθηκαν όλα τα νοσοκομεία της χώρας που είτε έχουν περισσότερες από 400 κλίνες, είτε είναι Πανεπιστημιακά, είτε είναι Ακαδημαϊκά.
2) Μεσαία και νομαρχιακά νοσοκομεία: περιλήφθηκαν όλα τα νοσοκομεία της χώρας τα οποία δεν είναι ταυτόχρονα και Κέντρα Υγείας και διαθέτουν μέχρι 400 κλίνες.
3) Νοσοκομεία - Κέντρα Υγείας: περιλήφθηκαν μικρές μονάδες παροχής υγειονομικής περίθαλψης που αφορούν νοσοκομεία – κέντρα υγείας.
4) Ειδικά νοσοκομεία: περιλήφθηκαν τα ψυχιατρικά νοσοκομεία.Σε δεύτερη φάση συγκεντρώθηκαν στοιχεία τα οποία αποτέλεσαν τους
συντελεστές παραγωγής (Εισροές) και το
παραγόμενο προϊόν (Εκροές) του συστήματος.
Τα στοιχεία αυτά για κάθε μονάδα υγείας ήταν, ο αριθμός ιατρών, ο αριθμός νοσηλευτών, το λοιπό προσωπικό, ο αριθμός κλινών, το σύνολο ετήσιας λειτουργικής δαπάνης, το σύνολο νοσηλευθέντων ασθενών έτους , το σύνολο ημερών νοσηλείας έτους , οι ετήσιες επισκέψεις στο Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών , οι ετήσιες επισκέψεις στο Τμήμα Τακτικά Εξωτερικά Ιατρεία.
Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημανθεί ότι, η ιδιαίτερη φύση του συστήματος υγείας σαν δημόσιο σύστημα υγειονομικής κάλυψης καθιστά ουσιαστικά ανέφικτη την προσέγγιση από τη μεριά της μεγιστοποίησης των εκροών, δεδομένου ότι ένα δημόσιο σύστημα υγείας δημιουργείται κατά κύριο λόγο για να καλύψει όσο πιο καθολικά μπορεί τον πληθυσμό μιας χώρας. Για το λόγο αυτό και η ζήτηση που αντιμετωπίζει δεν μπορεί να θεωρηθεί από κοινωνική σκοπιά παραμετροποιήσιμη.
Έτσι, η προσέγγιση έγινε από τη μεριά των εισροών στο σύστημα υγείας. Δηλαδή η ανάλυση συνέκλινε στην ικανότητα του συστήματος υγείας να παράγει συγκεκριμένο προϊόν χρησιμοποιώντας του ελάχιστους δυνατούς πόρους. Με άλλα λόγια να δείξει πόσο αποδοτική είναι η διαχείριση των πόρων. Σαν αποτέλεσμα, σε κάθε μια από τις προαναφερόμενες κατηγορίες μονάδων υγείας, εξήχθησαν με την DEA τρεις διαφορετικοί δείκτες :
Καθαρά Τεχνική Αποδοτικότητα – Pure Technical Efficiency (ΡTE): ορίζεται σε σχέση και δείχνει αν η μονάδα είναι ικανή να παράγει με την ελάχιστη δυνατή ποσότητα πόρων και αντανακλά διοικητική ικανότητα.
Αποδοτικότητα Κλίμακας – Scale Efficiency (SE): ορίζεται σε σχέση και δείχνει αν η μονάδα είναι στο σωστό μέγεθος και αντανακλά επάρκεια, στενότητα ή υπερεπάρκεια πόρων .
Τεχνική Αποδοτικότητα – Technical Efficiency (TE): ορίζεται ως ο συνδυασμός των άνω και δείχνει αν η μονάδα παράγει με την ελάχιστη δυνατή ποσότητα πόρων και στο σωστό μέγεθος και αντανακλά ταυτόχρονα διοικητική ικανότητα και επάρκεια μεγέθους.
Λόγω της εξειδικευμένης φύσης του θέματος, δεν αναφέρονται περισσότερες λεπτομέρειες επί της μεθοδολογίας. Απλά, για λόγους ολοκλήρωσης παρατίθεται το συμπέρασμα από την εφαρμογή της μεθόδου στο ‘’ΧΧΧΧΧΧΧ’’ Νοσοκομείο της Αθήνας.
ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ''ΧΧΧΧΧΧΧ''
To νοσοκομείο χαρακτηρίζεται από σχεδόν άριστη αποδοτικότητα κλίμακας (98%), από σχεδόν άριστη καθαρά τεχνική αποδοτικότητα (96%) και ως εκ τούτου σχεδόν άριστη ολικά τεχνική αποδοτικότητα (94%). Από τα παραπάνω στοιχεία συνεπάγεται ότι το νοσοκομείο μπορεί να παράγει το ίδιο νοσηλευτικό έργο με 6% λιγότερες ποσότητες πόρων ή με τις ίδιες ποσότητες πόρων για να αξιολογηθεί ως βέλτιστα αποδοτικό πρέπει να παράγει 6% περισσότερο νοσηλευτικό έργο και υπηρεσίες. Στα πλαίσια αυτά, δεδομένου του παραγόμενου νοσηλευτικού και ιατρικού έργου, για να γίνει βέλτιστα αποδοτικό, σε αναλογία με τα πιο παραγωγικά νοσοκομεία της κατηγορίας του από το σύνολο της επικράτειας, απαιτείται μείωση των ποσοτήτων όλων των συντελεστών παραγωγής από 6% έως 8% και να αυξήσει και κατά 19%το έργο στα εξωτερικά ιατρεία. Συνεπώς πρόκειται για ένα αποδοτικό και παραγωγικό νοσοκομείο. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζεται ανά εισροή η χρησιμοποιούμενη ποσότητα
και συνεπακόλουθα η απαιτούμενη μείωση και ο στόχος προκειμένου η μονάδα να γίνει 100% αποδοτική.
VARIABLE
|
ACTUAL
|
TARGETET
|
GAIN
|
ACHIEVED
|
UN4
|
Efficiency
|
93.64%
|
|
|
-DOCS
|
470
|
420
|
80%
|
92.0%
|
-BEDS
|
556.0
|
520.6
|
6.4%
|
93.6%
|
-EXPEND
|
80119633.0
|
75020898.0
|
6.4%
|
93.6%
|
-OTHP
|
916.0
|
857
|
6.4%
|
93.6%
|
+PAΤIENT
|
42384.0
|
42384.0
|
0.0%
|
100.%
|
+TEXΑΜ
|
10
144.
|
128431.7
|
18.8%
|
84.2%
|
Η μέτρηση της αποδοτικότητας και της παραγωγικότητας των Μονάδων Υγείας μπορεί να γίνει με μεθόδους επιχειρησιακής έρευνας, γνωστές ως Data Envelopment Analysis (DEA). Δεν είναι του παρόντος να αναλυθούν τα κύρια χαρακτηριστικά των μεθόδων αυτών, απλά μπορεί να αναφερθεί ότι η DEA αποτελεί ένα πολύ ισχυρό εργαλείο όταν χρησιμοποιείται ορθά και κατά την διάρκεια των τελευταίων τριών δεκαετιών διάφορες μορφές και δείκτες DEA έχουν χρησιμοποιηθεί για την σχετική αξιολόγηση νοσοκομείων και υπηρεσιών υγείας.