Μέγας Αλέξανδρος, Ιούλιος Καίσαρ, Ναπολέων
Βοναπαρτης
Γιόζεφ Στάλιν, Μπενίτο Μουσσολίνι, Αδολφ Χίτλερ.
Φιντέλ Κάστρο, Τζον Κέννεντυ, Νέλσον Μαντέλα.
Μεγάλα ονόματα της
Ιστορίας που έχουν κάτι κοινό. Ορίζονται από την Πολιτική Επιστήμη με τον χαρακτηρισμό
του «Χαρισματικού Ηγέτη»
Χαρισματικός Ηγέτης. Ένας
όρος που τον ακούμε να χαρακτηρίζει καταχρηστικά πάμπολους ηγέτες, που τυγχάνει
να διαθέτουν μία έντονη προσωπικότητα.
Είναι όμως έτσι;
Ας ξεκινήσουμε με οδηγό
μας τον Max Weber, που ορίζει τις τρείς μορφές κυριαρχίας:
1. Την παραδοσιακή κυριαρχία. Η νομιμότητά της
στηρίζεται στην παράδοση. Παράδειγμα, ο Φεουδάρχης στην φεουδαλική κοινωνία, ή
ο πατέρας μέσα στην οικογένεια.
2.
Την κυριαρχία
του Νόμου, που στηρίζεται στην εξουσία ενός απρόσωπου και αφηρημένου
δικαίου και έτσι προκύπτει μία κοινωνία
όπου ο νόμος είναι υπεράνω προσώπων και κατ' επέκταση παράγεται ένα είδος
έλλογης νομικης και γραφειοκρατικής εξουσίας. Η διοίκηση του κράτους είναι η
δικαιότερη και αποτελεσματικότερη, αφού η εξουσία θεμελιώνεται στην αρμοδιότητα
και όχι στο έθιμο ή στη δύναμη. Επίσης η γραφειοκρατική λειτουργία απαγορεύει
τις πελατειακές σχέσεις, προάγει την εξειδίκευση και ρυθμίζει την σταδιοδρομία
με αντικειμενικά κριτήρια.
3.
Η Χαρισματική
κυριαρχία πηγάζει από μία εξαίρετη προσωπικότητα προικισμένη με αίγλη. Ο
χαρισματικός ηγέτης στηρίζει την εξουσία του στη δύναμη της πειθούς των μαζών.
Η υπακοή σε τέτοιους ηγέτες συναρτάται με τους συγκινησιακούς παράγοντες που
εκείνοι κατορθώνουν να διεγείρουν ώστε να διατηρήσουν τον έλεγχο.
Ο ηγέτης λοιπόν για να
χαρακτηριστεί «Χαρισματικός» πρέπει κατ αρχάς να έχει ένα βασικό
χαρακτηριστικό. Το αναφέραμε πιό πάνω και είναι απόλυτα λογικό. Η Έντονη Προσωπικότητα.
Είναι το χαρακτηριστικό που θα τον κάνει να ξεχωρίσει από τους άλλους ηγέτες.
Από εδώ πηγάζει το δεύτερο χαρακτηριστικό που είναι η Αυτοπεποίθηση.Ο
Χαρισματικός ηγέτης πρέπει να έχει Όραμα, Ευγλωτία και Ενθουσιασμό.
Αλλά πάνω απ΄όλα, για να μπορέσει να μεταδώσει στους οπαδούς τα όσα έχει να
προσφέρει πρέπει να έχει εξαιρετικές ικανότητες Επικοινωνίας, και
μάλιστα να είναι ικανός να επικοινωνεί Συναισθηματικά γιατί η βάση της
επικοινωνίας αυτής βασίζεται στον συναισθηματισμό.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό του
Χαρισματικού Ηγέτη είναι ότι συνήθως αναδεικνύεται σε περιόδους κρίσης,
γεγονός που επιτείνει πολλές φορές σε υπερθετικό βαθμό το τρόπο που τον βλέπουν
και ανταποκρίνονται σε αυτόν οι οπαδοί. Έτσι έχουμε το φαινόμενο ο ηγέτης να
φαντάζει σαν μεταφυσική μορφή, σαν την μόνη αυθεντία που έχει όλες τις λύσεις
για οποιοδήποτε πρόβλημα. Οι οπαδοί τον περιβάλλουν με φωτοστέφανο και τον
ακολουθούν με θρησκευτική πίστη πεπεισμένοι ότι τους οδηγεί στην απόλυτη
ευτυχία. Φυσικά ο Χαρισματικός Ηγέτης εχει εξ ορισμού Τεράστιες Ικανότητες. Η σχέση που
περιγράψαμε, σαν αποτέλεσμα έχει οι οπαδοί να λειτουργούν σαν ένα ενιαίο
σύνολο, εμπνευσμένοι και συναισθηματικά φορτισμένοι από το όραμα του Αρχηγού
που συνήθως καταλήγει σε μεγάλες επιτυχίες, οικονομικές, πολεμικές, κοινωνικές,
δημιουργώντας και υλοποιώντας του όραμα του Ηγέτη.
Όλα τα πιό πάνω όμως συντείνουν
στον κίνδυνο να ανaπτύξει Αλαζονεία, που οδηγεί σε ολοκληρωτικές μορφές εξουσίας. Η
Ιστορία μας αποδεικνύει του λόγου το ασφαλές. Συνήθως, επειδή η εξουσία πηγάζει
μόνο από τον Χαρισματικό Ηγέτη, παρατηρείται το φαινόμενο, όταν αυτός αφήσει την
εξουσία, επειδή ακριβως δεν μπορεί να υπάρξει διαδοχος κατάσταση, να
δημιουργείται κρίση ηγεσίας που συνήθως δημιουργεί κατάρρευση ή σοβαρή
απομείωση των όσων έχουν επιτευχθεί. Η Ιστορία πάλι, μας δείχνει παραδείγματα.
Ισως, μετα από όσα
αναφέρθηκαν, να αρχίσουμε να στενεύουμε τη λίστα των ηγετών που νομίζαμε μέχρι
τώρα ότι είναι χαρισματικοί. Ο Χαρισματικός Ηγέτης είναι ένα σπάνιο
κοινωνικοπολιτικό φαινόμενο, που για να παρουσιαστεί πρέπει να επιδράσουν
συγχρόνως πολλοί παράγοντες και πολλές συγκυρίες.
Γι αυτό και είναι ένα
τόσο ολιγομελές και κλειστό κλαμπ.
Δημήτρης Σαράντου