Tης Αγριππίνας Μαδυτινού *
Στα μέσα του 17ου αιώνα, ο Άγγλος φιλόσοφος Thomas Hobbes, ένας από τους πρώτους διανοητές-θεμελιωτές του σύγχρονου κράτους και ιδρυτής της πολιτικής φιλοσοφίας, διατυπώνοντας την πολιτική θεωρία του σε ένα πρωτότυπο σύγγραμμα με τον τίτλο «Λεβιάθαν», παρομοιάζει το κράτος με το Λεβιάθαν. Ο Λεβιάθαν ήταν ένα θαλάσσιο κήτος με τεράστια καταστρεπτική δύναμη, το οποίο αναφέρεται στην Παλαιά Διαθήκη και συγκεκριμένα στο βιβλίο του Ιώβ.
Σύμφωνα με τον Hobbes, ο άνθρωπος δεν έχει αγαθή φύση, αλλά είναι εκ φύσεως εγωιστής και ηδονιστής και κάθε κίνητρό του βασίζεται στο προσωπικό συμφέρον.
Ως εκ τούτου, η δράση του έχει καταστροφικές συνέπειες.
Το κράτος-Λεβιάθαν λοιπόν, είναι μια επινόηση, που σκοπεύει να διαφυλάξει τη ζωή, την ειρήνη, και την ασφάλεια των ανθρώπων, είτε με τη μορφή της απόλυτης μοναρχίας είτε της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.
Η εικόνα του Λεβιάθαν παρουσιάζει έναν εστεμμένο γίγαντα του οποίου το σώμα αποτελείται από πλήθος μικρών ανθρώπων, συναθροισμένων με ορισμένο σύστημα. Στο δεξί του χέρι κρατάει ένα σπαθί και στο αριστερό έναν σταυρό.
Ύλη του τέρατος και δημιουργός του είναι ο άνθρωπος.
Μερικούς αιώνες αργότερα και ιδιαίτερα μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η ιδέα του κράτους-Λεβιάθαν επιστρέφει ως ιδεολογία της ανάπτυξης και ως τελικός σκοπός της ανθρωπότητας στο σύνολό της.
Η δημιουργία δηλαδή, ενός γίγαντα που δεν θα λέγεται Λεβιάθαν αλλά «παγκοσμιοποίηση» και ο οποίος θα αποτελείται από όλα τα επιμέρους οργανωμένα κοινωνικά σύνολα είναι πια γεγονός που, αν και εμείς ως λαός, το αντιληφθήκαμε πρόσφατα, στο νου των ιθυνόντων του κόσμου έχει ήδη υλοποιηθεί.
Αρχικά, η ιδεολογία της ανάπτυξης ετέθη ως ένα πρόβλημα επί του οικονομικού τομέα και της οργάνωσής του, ώστε να αποδώσει υψηλότερο βιοτικό επίπεδο. Ωστόσο, για να επιτευχθεί η οικονομική ανάπτυξη έπρεπε να υπάρχουν οι προϋποθέσεις εκείνες που θα οδηγούσαν στη σωστή οργάνωση και λειτουργία μιας σύγχρονης οικονομίας. Καθοριστικό παράγοντα για κάτι τέτοιο αποτελούσε το ευρύτερο πολιτιστικό πλαίσιο που δημιουργεί τις εντός και εκτός μιας κοινωνίας σχέσεις.
Ο πολιτισμός αποτελεί το βασικό στοιχείο επί του οποίου οι λαοί θεμελιώνουν την ταυτότητά τους και επομένως άπτεται όλων των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων (Πολιτική, Επιστήμη, Κοινωνία, Δίκαιο, Θρησκεία, Ηθική κλπ).
Ο δυτικός πολιτισμός πάλι, στον οποίο ανήκουν σχεδόν όλα τα αναπτυγμένα κράτη, προβάλλει μια εθνοκεντρική αντίληψη σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο, προσπαθώντας να διατηρήσει την ανωτερότητά του ως φορέας προόδου και δότης των μέσων προς ανάπτυξη των λοιπών.
Έτσι, η πολιτική δράση σε διεθνές επίπεδο κατευθύνεται από την ιδέα της ανάπτυξης, η οποία αναδεικνύεται σε καθοριστικό παράγοντα των διεθνών σχέσεων και συγχρόνως σε θεμελιώδες επιχείρημα πίσω από το οποίο καλύπτονται και αποσιωπώνται οι πραγματικοί πολιτικοί σκοποί.
Η δε διεθνής πολιτική πράξη επιδιώκει δια της ειρήνης (πάταξη τρομοκρατίας) να δώσει τη δυνατότητα σε όλες τις κοινωνίες να επιτύχουν υψηλότερα επίπεδα ζωής.
Κατά τον Hobbes υπάρχει ένας και μοναδικός τρόπος συγκρότησης κοινής εξουσίας ικανής να προστατεύει τους ανθρώπους και να τους παρέχει ασφάλεια και ειρήνη (Λεβιάθαν σ. 241):
« Όλοι εκχωρούν τη δύναμη και την ισχύ τους σ’ έναν άνθρωπο ή σε μια συνέλευση ανθρώπων στο πλαίσιο της οποίας είναι δυνατή, με βάση την αρχή της πλειοψηφίας, η αναγωγή όλων των βουλήσεων σε μια. Δεν πρόκειται για απλή συμφωνία αλλά για πραγματική ενοποίηση όλων σε ένα και το αυτό πρόσωπο, δημιουργημένη μέσω της σύμβασης κάθε ανθρώπου με κάθε άλλον άνθρωπο…»*
Ο φορέας αυτού του προσώπου ονομάζεται κυρίαρχος και διαθέτει κυριαρχική εξουσία. Ο Λεβιάθαν είναι πανίσχυρος διότι ο ίδιος δεν δεσμεύεται από τη συμφωνία, αφού δε συμμετέχει σ’ αυτήν!
Σήμερα, κυρίαρχη εξουσία διαθέτουν οι «μεγάλες δυνάμεις», οι οποίες με κυρίαρχο αίτημα την ισότητα των λαών και την αρχή της διεθνούς συνεργασίας για τη δημιουργία ενός καλύτερου μέλλοντος οραματίζονται μια παγκοσμιότητα, όπου θα βρίσκονται ενταγμένες και σε τέλεια αλληλεξάρτηση και αλληλεπίδραση όλες οι κοινωνίες, ανεξάρτητα από το βαθμό ανάπτυξής τους (πχ. Ευρωπαϊκή Ένωση και Αφγανιστάν).
Και συνεχίζει ο Hobbes, «Η απόκτηση της κυρίαρχης εξουσίας γίνεται με δυο τρόπους:
1) «….με την αμοιβαία συμφωνία των ανθρώπων να υποταχθούν εθελοντικά…»
Όπως πχ. η Ιαπωνία η οποία προέβλεψε έγκαιρα πως για να διατηρήσει την ανεξαρτησία της έπρεπε να ακολουθήσει τα δυτικά πρότυπα προτού υποχρεωθεί σε αυτό με την κατάκτηση και ο Στάλιν ο οποίος διεκήρυσσε υπέρ της εισαγωγής δυτικών προτύπων, όταν προέτρεπε τους εργαζόμενους να υιοθετούν “τη ρωσική επαναστατική ορμή και την αμερικανική ικανότητα…”.
Και μήπως τελικά δεν είναι το ιδεολογικό κενό που δημιούργησε η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, το οποίο προσπάθησε να καλύψει η παγκοσμιοποίηση, όπως ισχυρίζονται κάποιοι, αλλά είναι η ίδια η κρυφή αιτία που προκάλεσε την κατάρρευσή του;
2) «... ή με τη φυσική βία …» , πχ. Αφγανιστάν.
Ο προβληματισμός που προκύπτει από τα ανωτέρω στοιχεία αποτυπώνεται στα παρακάτω ερωτήματα:
Η δημιουργία του τεχνητού Κράτους-Λεβιάθαν που θα οδηγήσει την ανθρωπότητα;
Η καταστροφή της πολιτιστικής κουλτούρας, ο συγκερασμός των θρησκειών, η κατάργηση των ιδιαιτεροτήτων, η μαζοποίηση των ανθρώπων, θα είναι για το καλό και την ευημερία της ανθρωπότητας; Και, ποιοι θα ασκήσουν τελικά την κυρίαρχη εξουσία;
Και κλείνω επισημαίνοντας ότι σήμερα, η Επιστημονική έρευνα, δια στόματος κ. Μάνου Δανέζη, καθηγητή αστροφυσικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών υποστηρίζει ότι:
«Το σύμπαν της σύγχρονης επιστήμης είναι ένα ενιαίο σύστημα το οποίο δεν μερίζεται ούτε αποτελείται από μέρη! Στην έννοια της ολικότητας θα στηριχτεί το νέο πολιτισμικό ρεύμα…..», δηλαδή στην παγκοσμιοποίηση, στο Κράτος-Λεβιάθαν.
Έχουν περάσει δεκαπέντε χρόνια από τη δημοσίευση αυτού του άρθρου μου στην εφημερίδα Metro και θεωρώ ότι η αναβίωση της θεωρίας του κράτους – Λεβιάθαν είναι προ των ΠΥΛΩΝ της ανθρωπότητας. Για την ελευθερία του ατόμου ή για την μόνιμη υποδούλωσή του!
*Η Αγριππίνα Μαδυτινού
είναι Πολιτικός Επιστήμων - Διεθνολόγος - Παιδαγωγός - Μέντορας ΜΜ Επιχειρήσεων
Στα μέσα του 17ου αιώνα, ο Άγγλος φιλόσοφος Thomas Hobbes, ένας από τους πρώτους διανοητές-θεμελιωτές του σύγχρονου κράτους και ιδρυτής της πολιτικής φιλοσοφίας, διατυπώνοντας την πολιτική θεωρία του σε ένα πρωτότυπο σύγγραμμα με τον τίτλο «Λεβιάθαν», παρομοιάζει το κράτος με το Λεβιάθαν. Ο Λεβιάθαν ήταν ένα θαλάσσιο κήτος με τεράστια καταστρεπτική δύναμη, το οποίο αναφέρεται στην Παλαιά Διαθήκη και συγκεκριμένα στο βιβλίο του Ιώβ.
Σύμφωνα με τον Hobbes, ο άνθρωπος δεν έχει αγαθή φύση, αλλά είναι εκ φύσεως εγωιστής και ηδονιστής και κάθε κίνητρό του βασίζεται στο προσωπικό συμφέρον.
Ως εκ τούτου, η δράση του έχει καταστροφικές συνέπειες.
Το κράτος-Λεβιάθαν λοιπόν, είναι μια επινόηση, που σκοπεύει να διαφυλάξει τη ζωή, την ειρήνη, και την ασφάλεια των ανθρώπων, είτε με τη μορφή της απόλυτης μοναρχίας είτε της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.
Η εικόνα του Λεβιάθαν παρουσιάζει έναν εστεμμένο γίγαντα του οποίου το σώμα αποτελείται από πλήθος μικρών ανθρώπων, συναθροισμένων με ορισμένο σύστημα. Στο δεξί του χέρι κρατάει ένα σπαθί και στο αριστερό έναν σταυρό.
Ύλη του τέρατος και δημιουργός του είναι ο άνθρωπος.
Μερικούς αιώνες αργότερα και ιδιαίτερα μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η ιδέα του κράτους-Λεβιάθαν επιστρέφει ως ιδεολογία της ανάπτυξης και ως τελικός σκοπός της ανθρωπότητας στο σύνολό της.
Η δημιουργία δηλαδή, ενός γίγαντα που δεν θα λέγεται Λεβιάθαν αλλά «παγκοσμιοποίηση» και ο οποίος θα αποτελείται από όλα τα επιμέρους οργανωμένα κοινωνικά σύνολα είναι πια γεγονός που, αν και εμείς ως λαός, το αντιληφθήκαμε πρόσφατα, στο νου των ιθυνόντων του κόσμου έχει ήδη υλοποιηθεί.
Αρχικά, η ιδεολογία της ανάπτυξης ετέθη ως ένα πρόβλημα επί του οικονομικού τομέα και της οργάνωσής του, ώστε να αποδώσει υψηλότερο βιοτικό επίπεδο. Ωστόσο, για να επιτευχθεί η οικονομική ανάπτυξη έπρεπε να υπάρχουν οι προϋποθέσεις εκείνες που θα οδηγούσαν στη σωστή οργάνωση και λειτουργία μιας σύγχρονης οικονομίας. Καθοριστικό παράγοντα για κάτι τέτοιο αποτελούσε το ευρύτερο πολιτιστικό πλαίσιο που δημιουργεί τις εντός και εκτός μιας κοινωνίας σχέσεις.
Ο πολιτισμός αποτελεί το βασικό στοιχείο επί του οποίου οι λαοί θεμελιώνουν την ταυτότητά τους και επομένως άπτεται όλων των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων (Πολιτική, Επιστήμη, Κοινωνία, Δίκαιο, Θρησκεία, Ηθική κλπ).
Ο δυτικός πολιτισμός πάλι, στον οποίο ανήκουν σχεδόν όλα τα αναπτυγμένα κράτη, προβάλλει μια εθνοκεντρική αντίληψη σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο, προσπαθώντας να διατηρήσει την ανωτερότητά του ως φορέας προόδου και δότης των μέσων προς ανάπτυξη των λοιπών.
Έτσι, η πολιτική δράση σε διεθνές επίπεδο κατευθύνεται από την ιδέα της ανάπτυξης, η οποία αναδεικνύεται σε καθοριστικό παράγοντα των διεθνών σχέσεων και συγχρόνως σε θεμελιώδες επιχείρημα πίσω από το οποίο καλύπτονται και αποσιωπώνται οι πραγματικοί πολιτικοί σκοποί.
Η δε διεθνής πολιτική πράξη επιδιώκει δια της ειρήνης (πάταξη τρομοκρατίας) να δώσει τη δυνατότητα σε όλες τις κοινωνίες να επιτύχουν υψηλότερα επίπεδα ζωής.
Κατά τον Hobbes υπάρχει ένας και μοναδικός τρόπος συγκρότησης κοινής εξουσίας ικανής να προστατεύει τους ανθρώπους και να τους παρέχει ασφάλεια και ειρήνη (Λεβιάθαν σ. 241):
« Όλοι εκχωρούν τη δύναμη και την ισχύ τους σ’ έναν άνθρωπο ή σε μια συνέλευση ανθρώπων στο πλαίσιο της οποίας είναι δυνατή, με βάση την αρχή της πλειοψηφίας, η αναγωγή όλων των βουλήσεων σε μια. Δεν πρόκειται για απλή συμφωνία αλλά για πραγματική ενοποίηση όλων σε ένα και το αυτό πρόσωπο, δημιουργημένη μέσω της σύμβασης κάθε ανθρώπου με κάθε άλλον άνθρωπο…»*
Ο φορέας αυτού του προσώπου ονομάζεται κυρίαρχος και διαθέτει κυριαρχική εξουσία. Ο Λεβιάθαν είναι πανίσχυρος διότι ο ίδιος δεν δεσμεύεται από τη συμφωνία, αφού δε συμμετέχει σ’ αυτήν!
Σήμερα, κυρίαρχη εξουσία διαθέτουν οι «μεγάλες δυνάμεις», οι οποίες με κυρίαρχο αίτημα την ισότητα των λαών και την αρχή της διεθνούς συνεργασίας για τη δημιουργία ενός καλύτερου μέλλοντος οραματίζονται μια παγκοσμιότητα, όπου θα βρίσκονται ενταγμένες και σε τέλεια αλληλεξάρτηση και αλληλεπίδραση όλες οι κοινωνίες, ανεξάρτητα από το βαθμό ανάπτυξής τους (πχ. Ευρωπαϊκή Ένωση και Αφγανιστάν).
Και συνεχίζει ο Hobbes, «Η απόκτηση της κυρίαρχης εξουσίας γίνεται με δυο τρόπους:
1) «….με την αμοιβαία συμφωνία των ανθρώπων να υποταχθούν εθελοντικά…»
Όπως πχ. η Ιαπωνία η οποία προέβλεψε έγκαιρα πως για να διατηρήσει την ανεξαρτησία της έπρεπε να ακολουθήσει τα δυτικά πρότυπα προτού υποχρεωθεί σε αυτό με την κατάκτηση και ο Στάλιν ο οποίος διεκήρυσσε υπέρ της εισαγωγής δυτικών προτύπων, όταν προέτρεπε τους εργαζόμενους να υιοθετούν “τη ρωσική επαναστατική ορμή και την αμερικανική ικανότητα…”.
Και μήπως τελικά δεν είναι το ιδεολογικό κενό που δημιούργησε η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, το οποίο προσπάθησε να καλύψει η παγκοσμιοποίηση, όπως ισχυρίζονται κάποιοι, αλλά είναι η ίδια η κρυφή αιτία που προκάλεσε την κατάρρευσή του;
2) «... ή με τη φυσική βία …» , πχ. Αφγανιστάν.
Ο προβληματισμός που προκύπτει από τα ανωτέρω στοιχεία αποτυπώνεται στα παρακάτω ερωτήματα:
Η δημιουργία του τεχνητού Κράτους-Λεβιάθαν που θα οδηγήσει την ανθρωπότητα;
Η καταστροφή της πολιτιστικής κουλτούρας, ο συγκερασμός των θρησκειών, η κατάργηση των ιδιαιτεροτήτων, η μαζοποίηση των ανθρώπων, θα είναι για το καλό και την ευημερία της ανθρωπότητας; Και, ποιοι θα ασκήσουν τελικά την κυρίαρχη εξουσία;
Και κλείνω επισημαίνοντας ότι σήμερα, η Επιστημονική έρευνα, δια στόματος κ. Μάνου Δανέζη, καθηγητή αστροφυσικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών υποστηρίζει ότι:
«Το σύμπαν της σύγχρονης επιστήμης είναι ένα ενιαίο σύστημα το οποίο δεν μερίζεται ούτε αποτελείται από μέρη! Στην έννοια της ολικότητας θα στηριχτεί το νέο πολιτισμικό ρεύμα…..», δηλαδή στην παγκοσμιοποίηση, στο Κράτος-Λεβιάθαν.
Έχουν περάσει δεκαπέντε χρόνια από τη δημοσίευση αυτού του άρθρου μου στην εφημερίδα Metro και θεωρώ ότι η αναβίωση της θεωρίας του κράτους – Λεβιάθαν είναι προ των ΠΥΛΩΝ της ανθρωπότητας. Για την ελευθερία του ατόμου ή για την μόνιμη υποδούλωσή του!
*Η Αγριππίνα Μαδυτινού
είναι Πολιτικός Επιστήμων - Διεθνολόγος - Παιδαγωγός - Μέντορας ΜΜ Επιχειρήσεων